Ankara
2015'te imzaladığı Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) şekilde isimlendirilen nükleer anlaşmadan emektar Amerika Başkanı Donald Trump çağında biricik cepheli çekilen Washington, Ağustos 2018 bakımından Tahran'ı, roket programı ve diyalekt nüfuzunun da sınırlandırıldığı acemi birlikte anlaşmaya mecbur etmek düşüncesince İran'a müteveccih "tarihin en çın yaptırımlarını" uygulamaya başladı.
Bu süreçte ekonomisi iri çıban düzlük İran, kazançlı sorunlardan kaynaklı maşeri hareketliliklerle de başa çıkmaya çalıştı.
ABD'de İran ile diplomasiyi önceleyen Biden'ın göreve gelmesiyle dü iklim arasındaki yaptırım düğümünün çözüleceğine müteallik beklentiler artsa da Washington şu anne denli yaptırımların kaldırılması yerine çın birlikte etap atmadı.
ABD'den çın yaptırımlar
İran'a müteveccih çın yaptırımlar, 2018'de 7 Ağustos ve 5 Kasım'da peyda etmek kıl payı dü aşamayla devreye girdi.
ABD, evvel basamak yaptırımlarla İran'ın dolar, al ve kalburüstü madenlere erişimini yasaklarken, bu ülkenin çelik, kömür, alüminyum ticareti ile otomotiv ve çıplak havacılık sektörlerini de amaç aldı.
Çok geçmeden 5 Kasım'da getirilen ikinci basamak yaptırımlarla da Tahran'ın arz yağı ve erke ticareti çarpış aldı. Washington, bu proses süresince Merkez Bankası engelleme İran'a dayalı nice veznedar ve firması yaptırım kapsamına alarak Tahran'ın arsıulusal ticaretine iri dokunca verdi.
İran'ın eskiden Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, 26 Eylül'de meydana getirdiği konuşmada Amerika yaptırımlarından meydana gelen zararın ülkeye maliyetinin 150 bilyon doları bulduğunu belirterek, "Bu zamanlarda halkımızın hayatı elan şen ve havadan olabilirdi. Doların ve gerekseme ürünlerinin fiyatı elan akıllıca seviyelerde olabilirdi. Bu suçların hepsi mesuliyeti Beyaz Saray'a aittir." ifadelerini kullandı.
İran'ın anne sağlık kaynağını amaç düzlük yaptırımlar, hükümete maksimum bası yapmak, arz yağı ihracatını sıfıra azaltmak ve İran petrolünü evren piyasalarından ağız ağıza çıkarmayı hedefledi. İran'ın akıbet üç yıldaki arz yağı hariç satım istatistiklerine bakılınca ABD'nin İran'ın ihracatını sıfırlama hedefine erişemediği fakat Tahran'ın arz yağı ihracatının da yaptırımlardan eskiden çağa mucibince iri seviyede azaldığı görülüyor.
İran'ın arz yağı üretimi ve ihracatında iri düşme görüldü
Petrol Bakanlığının verilerine göre, İran'ın 160 bilyon varil kabak arz yağı ve kondensat ile kısaca 34 trilyon metreküp tabii gürültü yağı lambası lambası rezervi bulunuyor.
Venezuela ve Suudi Arabistan'ın peşi sıra Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütünde (OPEC) en iri üçüncü arz yağı rezervine cemaat İran, dünyada da Kanada'nın peşi sıra en iri arz yağı rezervine cemaat dördüncü iklim konumunda.
İran Petrol Bakanlığının istatistiklerine göre, Amerika anlaşmadan ayrılmadan ilkin Nisan 2018'de günce 3,8 milyon varil kabak arz yağı ve kondensat üretimi karşıcı İran, bu miktarın 2,8 milyon varilini ihraç ediyordu. Üçüncü devletlerin ve tanker takip şirketlerinin verilerine göre, satmakta zorlandığı düşüncesince şu anda arz yağı üretimini günce 2 milyon varilin dibine indiren İran'ın ihraç etmiş bulunduğu arz yağı miktarı da averaj günce 500 bin varilin dibine düştü.
Tahran'ın en iri dü alıcısı Hindistan ve Çin'in yaptırımlardan sonraları İran'dan arz yağı ithalatı çın miktarda azaldı. Hatta Nisan 2020 bakımından Hindistan İran'dan arz yağı ithalatını durdurdu. Avrupa Birliği (AB) ülkeleri, Japonya ve Güney Kore kıl payı devletler de gelişigüzel ne denli yaptırımlara huzur olsalar da ABD'nin baskıları kararı arz yağı sevkiyatlarını ağız ağıza kesti.
Çin Genel Gümrük İdaresinin verilerine göre, ABD'nin anlaşmadan ayrılmadığı süreçte İran'dan günce kısaca 800 bin varil kabak arz yağı ithal fail Çinli şirketler, bu senenin evvel ayında İran'dan arz yağı almadı. Buna karşın İran'ın ilkin Çin'e arz yağı ihraç etmeye bitmeme etmiş bulunduğu fakat arz yağı sevkiyatlarını duyurulmayan tuttuğuna müteallik bilgiler iklim medyasında sık sık toprak alıyor.
Yaptırımlar zımnında istatistikleri açıklamaktan mümteni İran'ın arz yağı hariç satım sayıları kesin halde belirleme edilemese de hariç satım gelirlerinin iri seviyede düşmüş bulunduğu İranlı yetkililer kabilinden devir zamane dile getiriliyor. Bununla dayalı 23 Eylül'de içtimai iletişim araçları hesabından paylaşım karşıcı Tahran Ticaret Odası Başkanı Mesud Hansari, 2018'de İran'ın Çin'e 9,53 bilyon dolar arz yağı ihraç ettiğini fakat yaptırımlar ondan sonra bu rakamın 11 milyon dolara denli gerilediğini açıkladı.
İran'ın emektar Bütçe ve Planlama Kurumu Başkanı Muhammed Bakır Nobaht, 2 Haziran'da Mecliste meydana getirdiği sunumda, ülkesinin 2011'de 119 bilyon dolar bulunan erke ihracatı gelirlerinin güzeşte sene 8,9 bilyon dolara denli indiğini açıklarken arz yağı yaptırımlarından ülkenin görmüş bulunduğu zararın boyutunu gözler önüne serdi.
İran tümeninin 3 yılda bedel kaybı yüzdelik 320'yi aştı
Ülkede Mayıs 2018'de başıboş piyasada 6 bin 500 parti seviyelerinde bulunan 1 Amerika doları, 26 Eylül 2018'de 19 bin tümene çıkarak zamanı seviyesini gördü. Daha ahir süreçte 10 bin 300 tümene denli nazil dolar, Ekim 2020'de birlikte el elan çatı yaparak 30 bin tümeni aştı. Şu anda ise dolar 27 bin tümenden muamele görüyor.
Buna göre, ABD'nin nükleer anlaşmadan çekilerek yaptırımları arka getirmesinden ahir 3,5 salname süreçte İran tümeninin dolara huzur bedel kaybı yüzdelik 320'yi aştı.
İran ekonomisindeki çöküntü sadece millî paranın dolar karşısında bedel kaybıyla hudutlu kalmadı. Para biriminde yaşanmış bulunan bedel kaybı aut ticareti zora sokarken enflasyonun yükselmesine ve ekonominin daralmasına sebep oldu.
Merkez Bankası verilerine mucibince İran, nükleer anlaşmanın yürürlüğe girmiş bulunduğu 2016'da yüzdelik 12,5, 2017'de ise yüzdelik 3,7 kazançlı faiz gerçekleştirdi. Yaptırımların başlatılmış bulunduğu 2018'de ise iktisat yüzdelik 3,9 küçüldü. Uluslararası Para Fonunun (IMF) yayımladığı Dünya Ekonomik Görünümü raporunda İran ekonomisindeki daralmanın 2019'da yüzdelik 6 ve 2020'de yüzdelik 6,8 bulunduğu belirtildi.
Ülkede enflasyon, 2016'da nükleer anlaşmanın yürürlüğe girerek yaptırımların kaldırıldığı devirde 26 sene aradan sonraları evvel el yüzdelik 9'a gerilemişti. ABD'nin 2018'de anlaşmadan çekilerek yaptırımlar uygulamasından ahir süreçte ise para şişkinliği yüzdelik 52,1'e denli çıktı. İran İstatistik Merkezinin verilerine göre, ilkgüz ayına gelindiğinde akıbet birlikte salname para şişkinliği yüzdelik 45 oldu.
Enflasyonun arama edilememesi alıntı enerjisini aracısız etkiledi. İran'da bu sene 1 milyon 835 bin parti şekilde belirlenen minimum ücret, ABD'nin anlaşmadan çekilmeden eskiden süreçte dolar bazında 200 doların üzerindeydi. Söz konusu nicelik bugün bakımından başıboş ortalık kuruna mucibince 66 dolara denli indi.
