Ankara
Birinci Dünya Savaşı'nın sona ermesinin 103. yılında, AA muhabiri savaşın neticeleri ve evren haritasında icra ettiği değişimleri derledi.
Bugün Saraybosna'yı gezen her insanın görüşme etmiş olduğu zamanı kitabevi binasına beş altı beniz mt. uzaktaki Saraybosna Müze binasının kenar pencerelerinden birinin altında, fut seviyesinde müşterek yazıt arazi alır. Bu kitabede, Avusturya-Macaristan veliahdı Franz Ferdinand ve eşinin bu aşamada Gavrilo Princip kabilinden öldürülmüş olduğu yazılıdır.
Princip'in o gündüz ateşlediği silah, dünyada 4 yıl sürecek müşterek global savaşın başlangıcı oldu.
Avrupa merkezli fakat sömürgeler ile 40 ülkenin katılmış olduğu muharebede İngiltere, Fransa, İtalya ve Rusya'nın oluşturduğu İtilaf Devletleri'ne huzur Almanya, Avusturya Macaristan ve Osmanlı Devletinin oluşturduğu İttifak Devletleri arazi aldı.
ABD'nin başlamasından 3 yıl sonradan katılmış olduğu harp 2018'de sona ererken, nice cepheyi ve ya izlemsel yeri ele etmek talip etraf ortada 20'den aşkın iri ve önemsiz dirayetli harp yaşandı.
Somme Savaşı'nda 1 milyondan aşkın er öldü
Bu savaşlardan en hunriz geçenleri Almanya ile Fransa ortada yaşandı. Fransa, bu savaşlarda İngiliz ve Kanada askerlerinden de dayanaklık etmek aldı.
Bugün Polonya ve Ukrayna sınırları zarfında artan Galiçya bölgesindeki cephenin yarılması Avusturya'nın bası altında olması dolayısıyla Fransa'ya hücumcu Alman güçleri, Somme Savaşı'nda huzur karşıya geldi.
Toplamda 3 milyondan aşkın askerin katılmış olduğu Somme Savaşı, kestirmece 1 milyondan aşkın ölümle adamlık tarihinin en hunriz savaşlarından olurken, Birinci Dünya Savaşı da "en iri kayıplar sunulan savaş" namına kayıtlara geçti.
Nazi Almanyası diktatörü Adolf Hitler de bu muharebede onbaşı namına savaştı.
Aynı devirde gene Fransa ve Almanya ortada yaşanmış bulunan Verdun Savaşı'nda ise 750 bin ile 950 bin ortada bireyin yaşamını kaybetmiş olduğu kestirim ediliyor.
Avrupa nüfusunun yüzdelik 7'si muharebede öldü
Türk zamanı açısından ehemmiyetli bulunan Çanakkale ve Kut-ül Amare savaşları, Sarıkamış Harekatı, Yemen ve Filistin cepheleri de Birinci Dünya Savaşı zamanında yaşanmış ve tarihte yerini almış olaylar.
Osmanlı ordusu, öz toprakları ve müttefiklerine dayanaklık etmek düşüncesince gittiği topraklarda verdiği savaşlarda 700 binin üstünde zayi verdi. Bu kayıpların 200 binden fazlasını Çanakkale'de kaybeden Osmanlı ordusunun ahit müşterek bölümü gayrimenkul dışındaki şehitliklerde gömülü binlerce askeri de bulunuyordu.
Savaşın son yılı bulunan 1918'e gelindiğinde etraf ortada mütareke görüşmeleri başladı. Bu görüşmelerin kararında ilk Bulgaristan arkası sıra da Osmanlı, Avusturya-Macaristan ve Almanya'nın yenilgiyi ikrar etmesiyle harp sona erdi.
Birinci Dünya Savaşı'nın kararında topu topu dünyada toplamda 17 milyon insan yaşamını kaybederken, kestirmece 21 milyon insan de yaralandı. Bu aynı 1918'de Avrupa nüfusunun kestirmece yüzdelik 7'sini evren nüfusunun ise yüzdelik 1'ini oluşturuyordu.
Avrupa'nın üç iri imparatorluğu tarihten silindi
Savaş hoppadak geberik sayılarıyla değil evren politik haritasında namevcut bulunan abuhava sayısıyla da dikkati çekiyor. Bu harp öncesinde Avrupa'da mevcut 3 iri imparatorluk, müşterek müddet sonradan gün sahnesinden silinirken toy ülkeler ortaya çıktı.
O devirde arazi meydan 3 Avrupa imparatorluğundan Türkiye, Çekoslovakya, Avusturya, Macaristan, Polonya, Estonya, Litvanya, Yugoslavya kabil nice abuhava ortaya çıkarken harp esnasında yıkılan Rus Çarlığı hesabına ise Sovyetler Birliği kuruldu.
Orta Doğu'da ise Osmanlı topraklarında bugünün Arap ve Körfez devletleri kuruldu.
Bugün gerilimlere faktör bulunan hudut ihtilafının, politik anlaşmazlıkların ve komşular arası gerilimlerin bir çok bu zamanda ortaya çıktı.
Dünya, savaşın arkası sıra tarihin o vakte derece görmüş olduğu en iri hesaplı buhranı da yaşadı. 1920'lerin böylece yırtık sağlayan iri buhran, Hitler kabil diktatörlerin doğumuna da sebebiyet verdi.
