Tahran
İranlı uzmanlar, AA muhabirine, İran ile 4+1 devletleri ve ABD ortada Viyana'da 6 dolaşma meydana getirilen görüşmelerin devamı namına bu ay ortamında baştan başlaması beklenir müzakereleri değerlendirdi.
Tahran Terbiyet Müderris Üniversitesi Öğretim Üyesi Veli Gülmuhammedi, nükleer anlaşmayla ait görüşmelerin kırılan ortak süreçten geçtiğini ve bu hassasiyetin İran düşüncesince ortak büküm henüz ortak tomar bulunduğunu belirtti.
Gülmuhammedi, toy ortak anlaşmanın sağlanamaması biçiminde ABD'nin, Fransa, İngiltere ve Almanya'nın da yardımı ile Tahran'a müteveccih baskıyı artıracağını, İran'ın ise nükleer ve lehçe faaliyetlere mücahede vereceğini ve bu biçimde ilişkilerin emektar Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad zamanına arka döneceğini söyledi.
"İran sakıncalı ortak durumla huzur karşıya
Donald Trump'ın tersine ABD'nin toy Başkanı Joe Biden'ın Avrupalı müttefikleriyle İran aleyhine ortak koalisyon hükûmeti hükûmeti kurabileceğine ayraç fail Gülmuhammedi, şöyleki konuştu:
"İran sakıncalı ortak durumla huzur karşıya. Bu korku de geçenlerde gerçekleşmesi beklenir bulunan nükleer anlaşmanın ölümüdür. Bunun asliye sebebi de Viyana müzakerelerinin ertelenmesi. Nükleer anlaşma canlanmazsa İran'ın ABD ve Avrupalı devletler ile ilişkilerinde fark meydana gelecektir."
"Müzakereler bu yol de akıbet vermezse nükleer anlaşmanın hayatını kaybettiğini söyleyebileceğiz"
Müzakerelerin son teşrin sonuna derece başlaması biçiminde elden sonuçlanmayacağı ve 2022'nin geçmiş aylarına derece sürebileceği öngörüsünde mevcut Gülmuhammedi, "Müzakereler bu yol de akıbet vermezse nükleer anlaşmanın hayatını kaybettiğini söyleyebileceğiz artık. Bu noktada İran muhaliflerinin B, C, D planları uygulamaya geçirilecektir. İran, şita mevsiminin ortası ve ya sonuna derece müzakerelere dönmez ve nükleer anlaşma canlanmazsa bu İran düşüncesince koşulları henüz da ağırlaştıracaktır. Karşı yan da uranyumun zenginleştirilmesi denli adımlar karşısında birtakımı sorunlarla huzur karşıya duracak fakat İran'ın sorunları henüz fazla." değerlendirmesinde bulundu.
İran'ın anlaşmaya dönmemesi ve taahhütlerini adına getirmemesi yerinde Biden'ın baskıyı ve yaptırımları artıracağını dile getiren Gülmuhammedi, oluşacak toy dengelerde Tahran yönetiminin edisyon araçları ve argümanlarının zayıflayacağını tabir etti.
"Reisi hükümetinin nükleer anlaşma üstüne transparan ve açık ortak tavrı yok"
Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi hükümetinin nice seçenek ve seçeneği değerlendirdiğini fakat nükleer anlaşmadan henüz dobra ortak yöntem olmadığını korumak için çaba sarfeden Gülmuhammedi, şöyleki bitmeme etti:
"Reisi hükümetinin içerideki hesaplı sorunlarda bulunduğu denli nükleer anlaşma üstüne da transparan ve açık ortak tavrı yok. Daha aşırı muğlak ortak tutuma sahip. Bu da hükümetteki organların oydaş olmamasıyla ilgili. Nükleer anlaşmanın canlandırılması düşüncesince belirli tek söve yok. Ruhani hükümetinin maksadı aşırı netti ve yaptırımların kaldırılmasına odaklanmıştı. Reisi düşüncesince ayrımsız şeyi anlatmak olası değil. Reisi hükümetinin aut siyasetinin önceliklerinin ne işe yaradığını anlamış değiliz. Bu konudaki politikası belirsiz."
Reisi hükümetinin Rusya, Çin ve Hindistan denli ülkelerle ilişkileri geliştirerek yaptırımları nötr duruma getirebileceğine müteallik ortak ide bulunduğunu fakat bunun da nükleer anlaşmanın akıbetine ilişkin bulunduğunu vurgulayan Gülmuhammedi, şu görüşleri paylaştı:
"Eğer şita ortası ve ya sonuna derece nükleer anlaşma canlanmazsa öldüğüne hükmedebiliriz. Mevcut koşullarda nükleer anlaşmanın alternatifi yok. İran'ın kafasında toy ortak anlaşma var ise ABD henüz ortak tomar ödünleme arzu edecektir. Kongrenin onayı olmaksızın beklenir toy ortak anlaşmanın olası olup olmayacağı da belirsiz. Kongreye sunulması biçiminde toy ortak anlaşmanın onaylanmasını eneze ortak belki namına görüyorum. Ayrıca toy ortak anlaşma olursa İsrail denli devletlerin çıkarları gözetilecektir. Ayrıca İran dosyası Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyine (BMGK) gidecektir ve koşulları İran düşüncesince bunaltıcı duruma getirecektir."
"Geçen devir İran'ın aleyhine işliyor"
İranlı politika uzmanı ve erke mühendisi Muhammed Hadi Musevi ise Reisi hükümetinde toprak sahaların şişman kısmının arsıulusal hesaplı sistemi resmi namına tanımadığını ve evren ile alışveriş kurmadan da içerideki potansiyele isnaden koşulları iyileştirebileceklerini düşündüklerini aktardı.
Reisi'nin, cumhurbaşkanlığı görevinin başlangıcında İran önderi Ali Hamaney ve diyetle dava hayatta olmak istemediğini dile getiren Musevi, "Reisi, al hatları aşmadan müzakereleri bitmeme yol açmak istiyor fakat bu olası değil. Geçen devir İran'ın aleyhine işliyor. 2021 yılının sonuna derece nükleer anlaşma ile ait ortak anlaşma sağlanmazsa Biden müzakerelere eskisi derece ehemmiyet vermeyecektir. Böyle olursa eskiden bulunduğu denli arsıulusal kamuoyunun da desteğini alarak İran'ı yaptırımlara yayımcı tutmayı yeğleme edecektir." değerlendirmesinde bulundu.
Reisi hükümetinin "yıpratıcı müzakerelerin" ve "müzakere düşüncesince müzakerenin" ardında olmadığını tez ettiğini fakat müzakereleri Brüksel'de başlatarak "müzakere düşüncesince müzakere" periyodunu izleme ettiğini kail Musevi, İran'ın tavrının 5+1 ülkelerinin muhalefetine illet bulunduğunu ve Rus diplomatların da Tahran'ın kararsızlığını eleştirdiğini hatırlattı.
Batılı devletlerin Ruhani devrinde anlaşma sağlanamaması yerinde toy hükümetle bunun ağır olacağını öngördüğüne dikkati çekici Musevi, şunları söyledi:
"Uluslararası finansal kuruluşlar İran'a dönse de İran bankalarıyla çalışmaya niyetleri yok. Reisi ve kadrosu yaptırımların kalkmasını rüçhan politika namına görmüyor. Reisi kadrosundaki birileri nükleer anlaşmaya muhalifler. Bunlar toy yaptırımların bundan böyle kendilerine hasiyet etmeyeceğine ve bunları Rusya, Çin ve Rusya denli ülkelerle teşrikimesai yaparak arama dibine alabileceklerine inanıyor."
Biden'ın iklim ortamında krizlerle uğraştığı düşüncesince Kongrenin desteğine gereksinimi bulunduğunu vurgulayan Musevi, ABD Başkanı'nın Tahran'a huzur okşayıcı adımlar atması biçiminde Cumhuriyetçilerin ve Demokratların tepkisiyle huzur karşıya kalacağını tabir etti.