Cotabato/Tokyo
İnsan Hak ve Hürriyetleri (İHH) İnsani Yardım Vakfı Mütevelli Heyeti ve Moro Barış Süreci İzleme Heyeti (TPMT) üyesi Hüseyin Oruç, sulh döneminin gidişatı, Filipinler Devlet Başkanlığı seçimlerinin lehçe yansımalarını Cotabato City'de AA muhabirine değerlendirdi.
Oruç, Filipinler hükümeti ile Moro İslami Kurtuluş Cephesi (MİKC) ortada 2013'te söve geçim ve 2014'te şümullü anlaşmalara müstenit süreci onaylamak az daha açılan TPMT'de İHH kendisine fariza yaptıklarını bildirdi.
Görevi nedeniyle Müslüman Mindanao'da Bangsamoro Özerk Bölgesi'ne (BARMM) 43. kat geldiklerini kaydeden Oruç, TPMT kendisine bu ziyaretinde sulh sürecine müteveccih 7. raporlarını kamuoyuna duyurduklarını söyledi.
Silahlardan arındırılma
Anlaşma kapsamında bitmeme fail "silahlardan arındırılma" sürecine yer veren Oruç, "Salgın öncesinde 13 bin kavgacı tabanca bıraktı, bu sene içinde ise 14 bin savaşçının hâlâ tabanca bırakması hedefleniyor." dedi.
Oruç, "Geriye artan 14 bin savaşçının tabanca bırakmasıyla ilişik görüşmeler bitmeme ediyor. Silah bırakanların alacakları çırçıplak yaşama uyarlama destekleri kabil gelişmeler de ağır ilerliyor." diyerek konuştu.
Süreçte yaşanmış olan gecikmeleri detaylandıran Oruç, "Sosyoekonomik paketlerin, kampların çırçıplak yaşama kan dolaşımı çalışmalarının gecikiyor olması, tabanca bıraktırma süreçlerini geciktiriyor kabil görünüyor." yorumunu yaptı.
"Güvenlik vakumu"
Mayıstaki Filipinler Devlet Başkanlığı seçimleri öncesinde alanda "hassasiyetin ince fazla" bulunduğunu kail Oruç, seçimlerden çevre "kritik konumdaki grupların sulh sürecine muhtemel etkilerine" dikkati çekti.
Oruç, "Büyüklü küçüklü nice grup, bunların içinde DEAŞ'a bağlılığını anons etmiş olanlar var, ayrıksı gruplar da. Bunlar sulh sürecine riziko yapmaya bitmeme ediyor." dedi.
Anlaşma taahhütler arasındaki "Bangsamoro Polisinin oluşturulması" sürecine ayraç fail Oruç, görüşmelerin sürdüğünü fakat buna bağlı hükümette "değişik algılamaların, değişik yapıların yönlendirmeleri olduğunu" söyledi.
Mayıstaki seçimin, BARMM bölgelerinde "hissettirebileceği risklere" yer veren Oruç, proses içinde Bangsamoro Polisinin göreve başlamamış olmasının "ciddi sıkıntı" oluşturabileceğini dile getirdi.
Oruç, "Şu an en şişman riziko 9 Mayıs seçimleri önceleri alanda oluşan 'güvenlik vakumu'. Yarısı Filipinler'den ½ si Bangsamoro'dan görevlendirilecek hususi güvenliğin istenildiği kabil hazırlanmamış olması asayiş noktasında ağırbaşlı teessürat oluşturuyor." ifadelerini kullandı.
"Hükümetin kurumsallaşması"
Oruç, sürecin, Kovid-19 salgınında "yavaş ilerlemesi" kararı Filipinler hükümeti ile BARMM'nin lehçe seçimleri 2025'e ertelemelerinin, "hükümetin kurumsallaşması" açısından önemini vurguladı.
BARMM'nin 3 sene hâlâ Özerk Hükümet Başbakanı Hacı Murat İbrahim liderliğinde hizmetini sürdüreceğini tamlayan Oruç, hükümetin programlarıyla "kritik noktalar aşıldığını, çalışmalarla halkın beğenisinin toplandığını" söyledi.
Bölgesel meclisin "yasama görevine" yer veren Oruç, Bangsamoro'nun temellerini oluşturacak kanunların yapılmasıyla "2025'e geldiğimizde geçişi tamam ve problemleri çözgün ortak hükümet ve Moro halkı göreceğiz." değerlendirmesinde bulundu.
Referandum ve erteleme
Bangsamoro, çoğunluğu Müslüman ve Moro budunsal grubundan oluşan tahminî ilkokul milyon ferdin yaşamış olduğu ortak bölge.
Bölgede 21 Ocak ve 6 Şubat 2019'da meydana getirilen referandumlarda halk, alana şümullü muhtariyet getiren Bangsamoro Organik Yasası'nı (BOL) benimseme etmiş, akabinde Bangsamoro Geçiş Otoritesi (BTA) kurulmuştu.
Filipinler Devlet Başkanı Rodrigo Duterte, BARMM seçimlerinin 2025'e ertelenmesine ilişikli kanun tasarısını Ekim 2021 böylecene onaylamıştı.
Duterte'nin tasarıyı onaylamasıyla BARMM yasama kurulu ve lehçe seçimlerinin zamanı Mayıs 2025'e alınırken intikal hükümetinin fariza süresi de 3 sene uzatılmıştı.
BARMM Başbakanı İbrahim, intikal hükümetinin fariza süresinin uzatılmasının, "halkın, on senelerdir idame eden zorluklarını çözebilecek çelimli ortak lehçe bürokrasiye cemaat olduklarını" gösterdiğini belirtmişti.