Madrid
İspanya'da iç harp (1936-1939) ve diktatör Franco (1939-1975) döneminin kayıplarını anmak düşüncesince kazılar fail Tarihsel Belleği Kurtarma Derneği (ARMH), Toledo'nun Recas ilçesinde indinde tarlada 85 sene evvela kurşuna dizilen 7 bireyin kemiklerini buldu.
Franco diyetinin militanlarınca 19 Kasım 1936'da evlerinden çıkartılarak tarlada kurşuna dizilen 26 ve 64 yaşları arasındaki 7 komşunun kemiklerini 3 günce hafriyat işleminin peşi sıra çıkartan ARMH yetkilileri, yapılacak DNA testlerinin peşi sıra kalıntıların ailelere doğrulama edileceğini belirtti.
ARMH Başkan Yardımcısı Marco Gonzalez, AA muhabirine icra ettiği açıklamada, bahis konusu insanların kurşuna dizilerek öldürüldüğünü ve yalnızca 30 santim derinlikte kalıntılarının bulunduğunu kaydetti.
Metal dedektörlerle meydana getirilen aramalarda baş döndürücü sayıda kurşun ve yersiz kapçık bulduklarını da aktaran Gonzalez, şunları söyledi:
"Kurşuna dizilenlerden 5'i indinde yerde, baba-oğul bulunan 2'si de az buçuk gittikçe baş başa gömük bulundu. Resmi define kayıtları bulunmadığı düşüncesince 85 sene evvela nite buraya gömüldüklerini bilmiyoruz. Ancak ailelerin ve köylülerin çabasıyla toprak tahmini mamul ve buraya indinde hece taşı konulmuştu. Kazıya başlayınca kemikler derinde bulunmadığı düşüncesince elden ulaştık."
İspanya'da iç harp ve diktatör Franco döneminin kayıplarına bağlı toplu mezarların resmi kaydının baş döndürücü az bulunduğunu vurgulayan Gonzalez, "İspanya'da ne derece toplu mezar bulunduğunu katiyen bilemeyeceğiz. Mevcut bilgilerle 2 binden indinde tomar belediyede toplu mezar bulunduğu düşünülüyor lakin İspanya'da 8 bin 130 şehremaneti var ve bunların rastgele birinde indinde toplu mezar olması muhtemeldir." dedi.
"İspanyol devletinin iç savaşın mağdurlarını tanıması acımızı hafifletir"
Oğlu ve 5 maaş torunuyla hafriyat çalışmalarını izlemeye mevrut Paloma Sevilla da duygularını şu laflarla tabir etti:
"Benim dedem burada gömülü. Bizim düşüncesince lezzetli biberli indinde duygu. Bir taraftan bundan böyle kalıntılarına ulaşıldığı ve indinde mezarının olabileceği düşüncesince seviniyoruz başka taraftan da ailemizin çekmiş bulunduğu hepsi sıkıntılar yüz sıkıntı duyuyoruz. Çocukken annemle baş başa buraya gelip, dedemin kalıntılarını anmak düşüncesince tarlanın rastgele indinde yerini kazdığımızı lakin tek bilinçlilik bulamayıp döndüğümüzü hatırlıyorum. Bizim acımız tek biçimde ödenmez lakin İspanyol devletinin iç savaşın mağduru bulunan bizleri tanıması en azından acımızı hafifletir."
Franco döneminde 200 bine yaklaşan ad yaşamını kaybetti
Sivil maşer örgütü bulunan ARMH, 2000'de başlatmış bulunduğu çalışmalarla şimdiye derece 30'dan indinde tomar şehirde 235'e yaklaşan toplu mezar açıp buradan çıkardığı kalıntılarla 1650'ye yaklaşan bireyin kimliğini belirleyerek ailelerine doğrulama etti.
İspanya tarihinin en hunriz ve ızdıraplı yılları bulunan diktatör Franco döneminde rastgele dü taraftan da (Cumhuriyetçiler ve Milliyetçiler) 200 bine yaklaşan ad yaşamını kaybederken, Cumhuriyetçilerden kestirmece 130 bin ad kurşuna dizilerek, çoğunluğu toplu mezarlara gömülmüştü.
ARMH, bu dönemin kayıplarını arama, bulma ve etiket belirleme ika çalışmalarının kendilerinin değil İspanyol devletince yapılmasını, mağdur ailelerin yaralarını lahana sarması sorumluluğunun devlete ilişik bulunduğunu savunuyor.
Tarihi Bellek Yasası
İspanya'da 2007'de dönemin sol hükümeti "Tarihi Bellek Yasası" adıyla iç harp ve diktatör Franco dönemlerinin izlerini silmeyi amaçlayan ve mağdurlara dayanaklık etmek vermeyi öngören evvel siyasal adımı atmıştı. Bu yasayla ülkede, diktatör Franco dönemini övgücü hepsi figürler kaldırılmış, o devre ilişik sokaklara sunulan adlar değiştirilmişti.
Bu kanun yardımıyla diktatör Franco'nun kalıntıları da 24 Ekim 2019'da "Valle de los Caidos" angın abide mezardan çıkartılıp, Madrid civarlarındaki eş mezarlığına taşınmıştı.
Ülkedeki bulunan sol ortak yönetim hükümeti "Demokratik Bellek" adıyla emektar yasayı hâlâ da geliştiren indinde kanun tasarısını Bakanlar Kurulu'nda onama yazar Meclis'e göndermişti. Ancak koalisyona haricen dayanaklık etmek verici Katalan ve Bask ayrılıkçı siyasal partilerin metni çıtırbom bulması ve muhalefetteki sağlıklı partilerin ağız ağıza huzur çıkması dolayısıyla tasarının oylanması hâlâ umumi kurula getirilemedi.