İzmir
Balkan coğrafyasında baharın gelişini tebrik geleneklerinden bir tanesi bulunan "marteniçka" bilekliği, Bulgaristan göçmenlerinin derin yaşamış bulunduğu kentlerden İzmir'de, baharın önceki kocaoğlan bulunan mart ayının başlamasıyla bileklere takıldı.
Kırmızı ve alkan iplerle örülen ve "marteniçka" ismi sunulan bilekliklerin baharın gelişini muştulamak az daha takılmaya başlanması, Bulgaristan göçmenlerinin aktarımıyla Türkiye'de de yaşatılan ilkbahar gelenekleri ortada arazi alıyor. Göçmenlerin yanı esna bu geleneği öğrenenlerin küsurat isteğiyle marteniçka inşası da özen görüyor.
İzmir Balkan Göçmenleri Kültür ve Dayanışma Derneği Genel Başkanı Abdurrahim Nursoy, AA muhabirine, dayanıklı şita mevsiminden sonradan zenginlik ve bereketin yaşanacağı baharın gelmesinin, ayrımlı kültürlerde gün süresince kutlandığına dikkati çekti.
"Leylek görürse bileziği çıkarır"
Bulgaristan'da da 1300'lü zamanlardan buyana baharın gelişinin "marteniçka" bileklikleriyle kutlandığını tabir fail Nursoy, kendisinin de marteniçkayı Kırcaali'de ilkokula başladığında tanıdığını aktardı.
Her sene 1 Mart'ta hoca ve arkadaşlarının, baharın gelişini bu bilekleri takarak kutladığını kaydeden Nursoy, "Marteniçka baharla baş başa yaşanmış bulunan uyanışın, artağanlık ve bolluğun simgesidir." dedi.
Nursoy, Türkiye'ye, 1989 senesinde başlamış bulunan mecburi barhana sürecinde Bulgaristan göçmenlerince taşınan "gelenek göçü" yerine nitelendirdiği marteniçkanın, göçmenlerin derin bulunduğu İzmir, Bursa, İstanbul ve Trakya’daki şehirlerde yaşatıldığını vurguladı.
Süs yerine meydana getirilen hediyelik bilekliğin fasile yakınlarına ve arkadaşlara armağan edilmesinin ayrışık inanış ve uygulamaları barındırdığını özetleyen Nursoy, şu detayları verdi:
"Ay başlangıcında takılan bileklik mart süresince bilekte kalır. Takılırken sağlık, şans, bolluk, artağanlık denli güzel dileklerde bulunulur, istek tutulmadan takılamaz. Marteniçka takan kişi, şayet leylek görürse bileziği çıkarır ve çiçek açan rastgele ortak nebat yahut ağacın dalına asarak keyif düşüncesince afsun eder. O insan şayet ay sonuna derece leylek görmemişse 31 Mart'ta çıkarır ve ortak dahaki seneye derece isterse bileziği saklayabilir. Bir ritüele göre, istek tutulan yerde marteniçka toprağa gömülür yahut taşın dibine konulur. Leylek gördükten sonradan marteniçkayı ağaca bağlamanın dileğin bildirme olunmasını sağladığına inanılır. Bir ayrıksı pratikte da marteniçka çıkarıldıktan sonradan canlı ortak ürün fidanına bağlanır ve ya etrafta tek direk olmadan ortak taşın dibine konulur. Taşın altında aşırı karınca var ise o senenin çoğalan geçeceğine inanılır."
Talepler küçük ay böylecene başlıyor
Marteniçka imalinde beğenilen alkan ve al renklerin Türk kültüründe de sembolik anlamlar taşıdığını tamlayan Nursoy, "Beyaz temizlik, duruluk, saflık, irilik ve yaşlılıkta olgunluğu özümleme eder. Ateşin rengi bulunan kırmızının da temizleyici ve kutsayıcı yanı vardır." dedi.
Marteniçka karşıcı hulliyat tasarımcısı Demet Coşan da geleneğe akıllıca yerine al ve alkan iplerle meydana getirilen bilekliğe öğrenci layıkıyla kalp, yonca, fil denli figürler de takılabildiğini, çoğu kez göz boncuğuyla bu arada yeğleme edildiğini dile getirdi.
Coşan, bileziği tasdik ederken ritüele layıkıyla istek tutmadan takılmaması icap ettiğini hatırlattıklarını kaydederek, "İzmir'de de aşırı yeğleme ediliyor. Şubat sonu mart başına akıllıcasına siparişlerimizi almaya başlıyoruz. Her sene bu bilekliklerden derin arzu alıyoruz." dedi.