İstanbul
BM, Aralık 2015'te düzenlemiş bulunduğu umumi heyet toplantısında, 5 Kasım'ı "Dünya Tsunami Farkındalık Günü" adına benimseme etti.
AA muhabiri, Birleşmiş Milletler (BM) ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerinden sonuç 100 sene süresince gerçekleşen tsunamileri, meydana yetişme nedenlerini, toplumlar üstündeki etkisini, tsunamiden sonradan oluşan tehlikeleri ve yaşanmış bulunan dirilik kayıplarını derledi.
Bu kapsamda BM'nin 2020'de yayımladığı tutanağa göre, tsunami felaketi, önümüzdeki 10 sene süresince evren nüfusunun yüzdelik 50'sini gözdağı edecek boyutlara ulaşacak.
Raporda, akilane politikalar ve önlemlerin önceleri yaşama geçirilmesinin muhtemel felaket senaryolarını önlemeye asistan olabildiği belirtildi.
Tsunamiyi en kazalı doğal afetler kapsamına meydan BM, tsunamiye şev alanlarda kentleşmenin ve turizmin önüne geçilmesini, hırçın hâlde aşırı sayıda insanoğlunun riziko dibine girebileceği uyarısında bulundu.
Sri Lanka, Hindistan, Endonezya, Tayland ve Japonya, tsunamiden en aşırı etkilenen devletler ortada geçmiş sıralarda arsa aldı.
Japonca birlikte kavram bulunan "Tsunami" "tsu" (liman) ve "nami" (dalga) kelimelerinden oluşuyor. Güçlü birlikte su altı depreminin ürettiği birlikte kol dev umman dalgasını tarif etmek düşüncesince "tsunami" terimi kullanılıyor.
Gücü Richter ölçeğine gereğince minimum 6,5 bulunan su altı depremleri tsunamileri oluşturabiliyor.
Deprem haricinde arazi kayması, volkanik patlama, bahir altı heyelanı ve aslan boyu kayalıklarının düşmesi de tsunamileri tetikleyebiliyor.
100 yılda tsunamiden 260 bin sevimli öldü
BM ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine gereğince sonuç 100 sene süresince gerçekleşen 58 tsunami kararı 260 bine yaklaşan insanoğlu yaşamını kaybetti.
Hindistan, Endonezya, Maldivler, Myanmar, Sri Lanka, Tayland ve Japonya’nın en aşırı tsunami gerçekleşen devletler bulunduğu biliniyor.
Son senelerde UNESCO Oşinografi Komisyonu (IOC), tsunami er ihtar hizmetlerini eş güdümlü geçirmek düşüncesince birlikte kol emek vermek yürütüyor.
Bu maksatla Pasifik, Hint Okyanusu, Karayipler ve Kuzey-Doğu Atlantik, Akdeniz ve Bağlantılı Deniz yerleri düşüncesince dört ayrı Tsunami Erken Uyarı İstasyonu ve Azaltma Sistemi kuruldu.
UNESCO, bu çalışmalarıyla tsunami felaketlerinde dirilik ve dünyalık kayıplarını en uzuv dökmek düşüncesince yapılması müstelzim çalışmalar dair farkındalığı artırmayı amaçlıyor.
IOC, uzuv devletlerde gerçekleştirdiği terbiye programlarıyla da tsunami iletişimi ve boşaltma tatbikatları düzenliyor.
Tarihin en iri 10 Tsunamisi
26 Aralık 2004’te Endonezya'nın Sumatra kıyılarında 9,1 büyüklüğündeki mevki sarsıntısı sonrası tsunami felaketi yaşandı. 30 kilometre derinlikte meydana geldiği kestirim edilen mevki sarsıntısı sonrası oluşan 50 mt. yükseklikteki dalgalar Meubolah, Sumatra’da 5 kilometre içeriye derece ilerledi. Olayda kısaca 230 bin sevimli yaşamını kaybetti.
11 Mart 2011'de Japonya'nın Kuzey Pasifik kıyısında meydana mevrut tsunami 18 binden birlikte tomar insanoğlunun yaşamını kaybetmesine hastalık oldu. Japonya'nın şarki kıyısında oluşan 10 mt. yüksekliğindeki dalgalar, 452 bin ferdin muvakkat barınaklara taşınmasına hastalık oldu.
1 Kasım 1755'te Portekiz’in Başkenti Lizbon'da meydana mevrut 8,5 büyüklüğündeki mevki sarsıntısı sonrası oluşan 30 mt. yüksekliğindeki dalgalar, Portekiz ve Güney İspanya’nın gündüz batısı kıyısındaki nice şehri ve Fas'ı ağırbaşlı birlikte halde etkiledi. Deprem ve tsunami sonrası Portekiz, Fas ve İspanya’da kısaca 6 bin sevimli yaşamını kaybetti.
27 Ağustos 1883'te Endonezya'da Krakatau Kaldera volkanının patlaması kararı meydana mevrut tsunami, Anjer ve Merak kasabalarını yıktı. Tsunami kararı 38 bin, volkanik patlama kararı ise 2 bin sevimli peyda geçirmek kıl payı toplamda 40 bin yöreleri insanoğlunun yaşamını kaybetmiş bulunduğu açıklandı.
20 Eylül 1498'de Japonya'nın Enshunada Denizi'nde 8,3 büyüklüğünde birlikte mevki sarsıntısı bulunduğu kestirim ediliyor. Deprem kararı oluşan tsunaminin, Kii, Mikawa, Surugu, Izu ve Sagami kıyılarını etkilediği ve 31 bin ferdin yaşamını kaybetmiş bulunduğu belirtiliyor.
28 Ekim 1707'de gine Japonya Nankaido'da meydana mevrut 8,4 büyüklüğündeki depremin Kyushyu, Şikoku ve Honshin kıyılarını etkilediği ve dalgaların 25 metreye derece yükseldiği belirtiliyor. Tsunaminin etkilediği alanda aşırı sayıda iskân yerinin hasar görmüş bulunduğu ve kısaca 30 bin dirilik kaybının yaşandığı kayıtlara geçti.
15 Haziran 1896'de Japonya'nın Sanriku dalında 7,6 adına kestirim edilen mevki sarsıntısı ve peşi sıra gerçekleşen tsunaminin 11 binden birlikte tomar evi yıktığı 22 bin ferdin de ölümüne hastalık bulunduğu belirtiliyor. 38 mt. yükselen dalgaların başkaca Çin'in şarki kıyılarını etkilediği ve 4 bin ferdin ölümüne hastalık bulunduğu raporlarda arsa aldı.
13 Ağustos 1868'de Şili'nin kuzeyinde 8,5 büyüklüğündeki depremden sonradan oluşan ve dalavere boyu 21 mt. bulunduğu kestirim edilen tsunaminin ise 3 gündüz sürdüğü ve kısaca 25 bin ferdin ölümüne hastalık bulunduğu kayıtlara yansıdı.
24 Nisan 1771'de Japonya'nın Ryukyu Adaları'nda gerçekleşen 7,4 büyüklüğündeki depremin bölgedeki nice talibi etkilediği, 85 mt. yüksekliğindeki dalgaların en iri ziyanı Ishigaki Adası'na verdiği belirtiliyor. Bu felakette kısaca 12 bin ferdin öldüğü tabir ediliyor.
18 Ocak 1586'da Japonya'nın Ise Bay dalında meydana mevrut 8,2 büyüklüğündeki mevki sarsıntısı tsunamiye hastalık evet ve dalgalar 6 metreye derece yükseldi. Can kaybı sayısı ise bilinmiyor.