İstanbul
BM, Aralık 2015'te düzenlemiş bulunduğu umumi heyet toplantısında, 5 Kasım'ı "Dünya Tsunami Farkındalık Günü" namına benimseme etti.
AA muhabiri, Birleşmiş Milletler (BM) ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerinden akıbet 100 sene süresince gerçekleşen tsunamileri, meydana yetişme nedenlerini, toplumlar üstündeki etkisini, tsunamiden sonradan oluşan tehlikeleri ve yaşanmış bulunan dirilik kayıplarını derledi.
Bu kapsamda BM'nin 2020'de yayımladığı tutanağa göre, tsunami felaketi, önümüzdeki 10 sene süresince evren nüfusunun yüzdelik 50'sini zılgıt edecek boyutlara ulaşacak.
Raporda, akıllıcasına politikalar ve önlemlerin ilkin yaşama geçirilmesinin mümkün felaket senaryolarını önlemeye araştırma görevlisi olabildiği belirtildi.
Tsunamiyi en kazalı doğal afetler kapsamına meydan BM, tsunamiye şev alanlarda kentleşmenin ve turizmin önüne geçilmesini, huysuz hâlde aşırı sayıda insanoğlunun riziko dibine girebileceği uyarısında bulundu.
Sri Lanka, Hindistan, Endonezya, Tayland ve Japonya, tsunamiden en aşırı etkilenen devletler ortada evvel sıralarda arsa aldı.
Japonca ortak fehva bulunan "Tsunami" "tsu" (liman) ve "nami" (dalga) kelimelerinden oluşuyor. Güçlü ortak su altı depreminin ürettiği ortak kol dev ana yoğunluk dalgasını tarif etmek düşüncesince "tsunami" terimi kullanılıyor.
Gücü Richter ölçeğine mucibince minimum 6,5 bulunan su altı depremleri tsunamileri oluşturabiliyor.
Deprem haricinde arsa kayması, volkanik patlama, kükremek altı heyelanı ve periferi kayalıklarının düşmesi de tsunamileri tetikleyebiliyor.
100 yılda tsunamiden 260 bin erkek öldü
BM ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine mucibince akıbet 100 sene süresince gerçekleşen 58 tsunami kararı 260 bine yaklaşan insanoğlu yaşamını kaybetti.
Hindistan, Endonezya, Maldivler, Myanmar, Sri Lanka, Tayland ve Japonya’nın en aşırı tsunami gerçekleşen devletler bulunduğu biliniyor.
Son zamanlarda UNESCO Oşinografi Komisyonu (IOC), tsunami er uyartı hizmetlerini eş güdümlü kılmak düşüncesince ortak kol emek vermek yürütüyor.
Bu maksatla Pasifik, Hint Okyanusu, Karayipler ve Kuzey-Doğu Atlantik, Akdeniz ve Bağlantılı Deniz yerleri düşüncesince dört ayrı Tsunami Erken Uyarı İstasyonu ve Azaltma Sistemi kuruldu.
UNESCO, bu çalışmalarıyla tsunami felaketlerinde dirilik ve mülk kayıplarını en organ azaltmak düşüncesince yapılması müstelzim çalışmalar dair farkındalığı artırmayı amaçlıyor.
IOC, organ devletlerde gerçekleştirdiği görgü bilimi bilimi programlarıyla da tsunami iletişimi ve boşaltma tatbikatları düzenliyor.
Tarihin en iri 10 Tsunamisi
26 Aralık 2004’te Endonezya'nın Sumatra kıyılarında 9,1 büyüklüğündeki sarsıntı sonrası tsunami felaketi yaşandı. 30 kilometre derinlikte meydana geldiği kestirim edilen sarsıntı sonrası oluşan 50 mt. yükseklikteki dalgalar Meubolah, Sumatra’da 5 kilometre içeriye derece ilerledi. Olayda tahminî 230 bin erkek yaşamını kaybetti.
11 Mart 2011'de Japonya'nın Kuzey Pasifik kıyısında meydana mevrut tsunami 18 binden ortak tomar insanoğlunun yaşamını kaybetmesine illet oldu. Japonya'nın şark kıyısında oluşan 10 mt. yüksekliğindeki dalgalar, 452 bin bireyin eğreti barınaklara taşınmasına illet oldu.
1 Kasım 1755'te Portekiz’in Başkenti Lizbon'da meydana mevrut 8,5 büyüklüğündeki sarsıntı sonrası oluşan 30 mt. yüksekliğindeki dalgalar, Portekiz ve Güney İspanya’nın gündüz batısı kıyısındaki nice şehri ve Fas'ı ağırbaşlı ortak halde etkiledi. Deprem ve tsunami sonrası Portekiz, Fas ve İspanya’da tahminî 6 bin erkek yaşamını kaybetti.
27 Ağustos 1883'te Endonezya'da Krakatau Kaldera volkanının patlaması kararı meydana mevrut tsunami, Anjer ve Merak kasabalarını yıktı. Tsunami kararı 38 bin, volkanik patlama kararı ise 2 bin erkek iktisap kılmak az daha toplamda 40 bin yöreleri insanoğlunun yaşamını kaybetmiş bulunduğu açıklandı.
20 Eylül 1498'de Japonya'nın Enshunada Denizi'nde 8,3 büyüklüğünde ortak sarsıntı bulunduğu kestirim ediliyor. Deprem kararı oluşan tsunaminin, Kii, Mikawa, Surugu, Izu ve Sagami kıyılarını etkilediği ve 31 bin bireyin yaşamını kaybetmiş bulunduğu belirtiliyor.
28 Ekim 1707'de gine Japonya Nankaido'da meydana mevrut 8,4 büyüklüğündeki depremin Kyushyu, Şikoku ve Honshin kıyılarını etkilediği ve dalgaların 25 metreye derece yükseldiği belirtiliyor. Tsunaminin etkilediği alanda aşırı sayıda yerleşme yerinin hasar görmüş bulunduğu ve tahminî 30 bin dirilik kaybının yaşandığı kayıtlara geçti.
15 Haziran 1896'de Japonya'nın Sanriku sahasında 7,6 namına kestirim edilen sarsıntı ve peşi sıra gerçekleşen tsunaminin 11 binden ortak tomar evi yıktığı 22 bin bireyin de ölümüne illet bulunduğu belirtiliyor. 38 mt. yükselen dalgaların başkaca Çin'in şark kıyılarını etkilediği ve 4 bin bireyin ölümüne illet bulunduğu raporlarda arsa aldı.
13 Ağustos 1868'de Şili'nin kuzeyinde 8,5 büyüklüğündeki depremden sonradan oluşan ve dalavere boyu 21 mt. bulunduğu kestirim edilen tsunaminin ise 3 gündüz sürdüğü ve tahminî 25 bin bireyin ölümüne illet bulunduğu kayıtlara yansıdı.
24 Nisan 1771'de Japonya'nın Ryukyu Adaları'nda gerçekleşen 7,4 büyüklüğündeki depremin bölgedeki nice talibi etkilediği, 85 mt. yüksekliğindeki dalgaların en iri ziyanı Ishigaki Adası'na verdiği belirtiliyor. Bu felakette tahminî 12 bin bireyin öldüğü anlatım ediliyor.
18 Ocak 1586'da Japonya'nın Ise Bay sahasında meydana mevrut 8,2 büyüklüğündeki sarsıntı tsunamiye illet ha ve dalgalar 6 metreye derece yükseldi. Can kaybı sayısı ise bilinmiyor.