Baki
Azerbaycan'ın başkenti Bakü'yü 15 Eylül 1918'de Ermeni çeteleri ve Bolşevik birliklerinden kurtaran Kafkas İslam Ordusu Komutanı Nuri Paşa'nın vefatının üstünden 73 sene geçti.
Henüz 28 yaşlarındayken zamanın Harbiye Nazırı bulunan ağabeyi Enver Paşa'nın emriyle 12 bin nefis Kafkas İslam Ordusu'nun başına geçerek Bakü'yü kurtaran, Cumhuriyet devrinde ise kurduğu fabrikalarla Türk defans sanayisinin öncüleri ortada toprak meydan Nuri Paşa'nın (Killigil) hatırası hem Azerbaycan'da bununla birlikte Türkiye'de yaşatılıyor.
Sütlüce'deki tabanca fabrikasında 2 Mart 1949'da meydana mevrut şişman patlamada dirilik verici Nuri Paşa'nın birlikte kazaya mı kurban gittiği olmadan birlikte suikast kurbanı mı bulunduğu bugüne denli aydınlatılamadı.
Nuri Paşa, 1890'da Manastır'da doğdu, beşinci sınıf ve ortaöğretim eğitimini burada tamamladıktan sonradan 1909'da Manastır Harbiyesi'nden üsteğmen rütbesiyle yetkilendirilmiş oldu, Balkanlar'da türlü alanlarda fariza yapmış oldu ve 1911'de Trablusgarp Savaşı'na katıldı.
Osmanlı Devleti'nin Birinci Dünya Savaşı'na girmesinin arkası esna namına "padişah yaverliği" rütbesi sunulan Nuri Paşa, 1917'ye denli Trablusgarp ve Bingazi'de fariza yaparken İngiliz, İtalyan ve Fransız kuvvetlerine erinç nice harbe girdi.
Enver Paşa, Azerbaycan ve Dağıstan'ın Osmanlı'dan iane istem etmesi hesabına kurdurduğu Kafkas İslam Ordusu'nun kumandanlığına kardeşi Nuri Paşa'yı getirdi.
Kafkas İslam Ordusu, 15 Eylül 1918'de Bakü'yü kurtardı
12 bin askerden oluşan Kafkas İslam Ordusu, Azerbaycan harekatı kapsamında güzergahındaki Göyçay, Salyan, Ağsu ve Kürdemir'i de Bolşevik birlikleri ve Ermeni çetelerinden temizledi, 15 Eylül 1918'de ise Bakü'yü kurtardı. Kafkas İslam Ordusu, Bakü'nün kurtuluşu düşüncesince 1130 martir verdi.
"Bakü Fatihi" niteleyerek anılmaya süregelen Nuri Paşa, Azerbaycan'da gittiği gelişigüzel yerde hürmet ve hürmetle karşılandı. Azerbaycanlılar, kurtarıcıları bulunan ordunun kumandanını evlerinde mihman buyurmak düşüncesince birbiriyle yarıştı.
Bakü'de şişman coşkuyla karşılanan Nuri Paşa, Tezepir Camisi'nde minbere çıkarak çecik seslenme etti. Söz konusu minber, "Nuri Paşa minberi" niteleyerek anılıyor ve camide korunuyor. Paşa'nın Gence'de konakladığı ev de müze şekilde çalışkanlık gösteriyor.
Mondros Mütarekesi imzalandıktan sonradan Kafkas İslam Ordusu Bakü'yü vazgeçme buyurmak durumunda kalırken Nuri Paşa, İngilizler çeşidinden Batum'da tutuklandı.
Nuri Paşa, 8 Ağustos 1919'da yargılanmak az daha götürülürken Kafkasyalıların sayesinde hapisten kaçmayı başardı.
Türk defans sahasının öncülerinden birisi oldu
1921'de Berlin'e revan Nuri Paşa, burada çiniciliği öğrenerek 1924'te İstanbul'a döndü ve Kütahya Çinicilik Anonim Şirketini kurdu. Askerlik yaşamı kahramanlıkla güzeşte Nuri Paşa, birlikte müddet sonradan fabrikasını devren kıtal endüstrisine yöneldi.
Nuri Paşa, Sütlüce'de mevcut birlikte fabrikayı satın alarak kalaba düşüncesince tabanca ve mühimmat üretti, türlü tabanca tasarımları yapmış oldu ve bunların patentini aldı. "Nuri tabancası" ismini verdiği Türkiye'nin geçmiş 9 milimetrelik silahının dizi imalatını gerçekleştirdi.
Kurduğu fabrikada top, havan, uçaksavar kurşun ve tapalarının beraberinde tayyare bombaları yapım fail Nuri Paşa, hususi bölüm şekilde domestik kıtal sanayisinin büyüme göstermesine ve Türk ordusunun biberli gücünün artırılmasına ulama sağlayıcı geçmiş girişimcilerden birisi oldu.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 6 Ocak 2022'de, Kahramankazan'daki Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ (TUSAŞ) tesislerinde kaynaklanan "Milli Teknolojiler ve Yeni Yatırımlar Toplu Açılış ve Tanıtım Töreni"nde meydana getirdiği konuşmada Nuri Paşa'dan şu şekilde bahsetti:
"Cumhuriyetin geçmiş yıllarında Gazi Mustafa Kemal'in liderliğinde başlatılan kalkınma hamlesinde defans sanayimiz hususi birlikte yere sahiptir. Bu devirde Vecihi Hürkuş, Nuri Demirağ, Şakir Zümre, Nuri Killigil az daha müteşebbislerin çabalarının maatteessüf iç ve aut kısıtlamalar hasebiyle akamete uğradığını görüyoruz."
Filistin halkını destekledi
Nuri Paşa, Arap-İsrail Savaşı'nda Arap ordularını ve Filistin halkını destekledi. İsrail'in kuruluşundan sonradan da Arap direnişçiler düşüncesince tabanca ve mühimmat üreten Nuri Paşa, Sütlüce'deki fabrikasında 2 Mart 1949'da meydana mevrut şişman patlamada yaşamını kaybetti.
Patlama, kimileri çeşidinden ilçe kimileri tarafındansa İsrail istihbaratı çeşidinden düzenleme edilen suikast şekilde değerlendirildi.